جمع مُکَسَر یا جمع شکسته یک نوع جمع کلمات است که در زبانهای سامی ماننده عربی، عبری، آمهری و در زبانهای آفریقایی ماننده بربر یافت میشود و در بین این زبانها در عربی بیشترین کاربرد را دارد. این جمع با اضافه کردن یا کم کردن یا جابهجا کردن یک حرف یا چند حرف در یک کلمه صورت میگیرد
جمع مکسر چیست
در زبان عربی دو نوع جمع وجود دارد
1-جمع سالم ( جمع مذکر سالم و جمع مؤنث سالم)
2-جمع مکسر
جمع مکسر جمعی است که شکل اسم دچار تغییر می شود و به اصطلاح شکسته می شود
برای مثال هدف می شود اهداف که دو الف به آن اضافه شده است و شکل آن را تغییر داده است
البته گاهی حرفی اضافه نمی شود بلکه کم می شود مثل کتاب که می شود کُتُب
چطور تشخیص بدهیم یک جمع مکسر است یا جمع مؤنث سالم
برای این کار باید (ات) را از آخر اسم حذف کنید اگر معنا داد جمع مؤنث سالم است و اگر معنا نداد جمع مکسر است
مثلا ابیات جمع مکسر است چون اگر (ات) را حذف کنیم معنا نمی دهد و می فهمیم که (ت) جزء حروف اصلی کلمه است
اما کاتبات جمع مؤنث سالم است چون اگر (ات) را حذف کنیم باز معنا می دهد (کاتبه)
جمع مکسر سالم قاعده مشخصی ندارد و وزن های آن زیاد است
مفتاح= مفاتیح
قفل = اقفال
قافله = قوافل
کلمه مفرد مذکر با حروف « ون » یا « ین » جمع بسته شود و جمع مذکر سالم نامیده میشود مثال : عالم + ون = عالمون یا معلم + ین = معلمین . که انتخاب نوع جمع بستن ( با “ون” یا “ین” ) بستگی به اعراب کلمه در جمله دارد .
کلمه مفرد مونث با «ات» جمع بسته شود و جمع مونث سالم نامیده میشود مانند : طالبه + ات = طالبات
هنگامی که کلمه مفرد با این دو روش جمع بسته نشود جمع مکسر ( شکسته ) نامیده میشود یعنی قاعده مشخصی ندارد و با تغییر در شکل کلمه صورت می گیرد تنها بعضی حالات مشهور قابل فراگیری است و اصطلاحاً گفته میشود اوزان جمع مکسر سماعی است یعنی باید به گوش آشنا باشد ، مثلا :
1- وزن افعال که جمع “قلم” دراین وزن میشود “اقلام” . 2- وزن مفاعیل که جمع “مفتاح” دراین وزن میشود “مفاتیح” . و اوزان دیگری از این دست که در کلاسهای بالاتر انشاءالله با آن آشنا خواهید شد .